Thơ 1-2-3 cơ duyên và sự đam mê

Đoàn Hữu Nam

14:02 - 05/02/2025

LTS: Thơ 1-2-3 là thể thơ hiện đại, ngắn gọn nhưng giàu cảm xúc, gồm 3 đoạn với tổng cộng 6 câu. Mỗi bài thơ là một chỉnh thể độc lập, có cấu trúc chặt chẽ. Đoạn 1 chỉ có 1 câu, tối đa 11 chữ, đồng thời là tên bài thơ, giúp tránh trùng lặp với các bài khác. Đoạn 2 gồm 2 câu, mỗi câu không quá 12 chữ, diễn đạt ý mở rộng. Đoạn 3 có 3 câu, thể hiện sự phát triển ý thơ hoặc kết luận. Sự cô đọng và súc tích của thể thơ này giúp truyền tải ý nghĩa sâu sắc một cách tinh tế. Văn nghệ Lào Cai xin giới thiệu đến bạn đọc bài viết "Thơ 1-2-3 cơ duyên và sự đam mê" của Nhà văn Đoàn Hữu Nam.

Trong cuộc Tọa đàm “Thơ 1-2-3 trong không gian văn học hiện đại” do Hội Nhà văn Cần Thơ phối hợp Khoa Khoa học xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Cần Thơ tổ chức, sau khi tôi phát biểu xong có người đến phỏng vấn tôi về cơ duyên đến với thơ 1-2-3.

Tôi có phần bối rối bởi trước mặt tôi là nhà thơ Phan Hoàng – Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam, Giám đốc – Chủ biên hai trang điện tử vanhocsaigon.com và vanvn.vn của Hội Nhà văn Việt Nam, đồng thời là người khởi xướng ra thể thơ 1-2-3 đầy mới mẻ; Nhà thơ, luật sư Trần Thanh Dũng, tác giả tập “Những ký tự xê dịch”, tập thơ 1-2-3 đầu tiên của đất nước, do NXB Hội Nhà văn ấn hành năm 2023, vừa trình bày tham luận: “1-2-3 thể thơ mới, cánh đồng mới khai phá thêm nhiều hứa hẹn mới!”; Tiến sĩ Nguyễn Minh Ca, người vừa có tham luận công phu: “Thơ 1-2-3 trong không gian văn học hiện đại”; Nhà nghiên cứu lão thành Lê Xuân với tham luận thu hút độc giả: “Người khai sinh và thử nghiệm thể thơ mới 1-2-3”..., và mấy trăm cử tọa là các thầy cô và các em sinh viên yêu văn chương. Trong không khí văn chương sôi động, đam mê và đầy bất ngờ ấy tôi chỉ dám trả lời chung chung, song khi trở về, ngẫm lại về cơ duyên đến với thể thơ RẤT THUẦN VIỆT này tôi thấy thích thú, từ sự tình cờ ngẫu nhiên và đam mê văn chương đã cho tôi phần nào bắt kịp với trào lưu thơ mới một cách ý thức.

Xin được giãi bày con đường đến với thơ 1-2-3 của tôi.

Đã từ lâu, nhất là từ khi nghỉ hưu tôi có thói quen mỗi ngày dành ra hai giờ để đọc, hai giờ để viết, dĩ nhiên là đọc văn đọc thơ là chính. Trong một lần vào trang vanhocsaigon.com tôi thấy một thể thơ hoàn toàn mới so với thơ Việt hiện đại, đó là những chùm thơ ngắn gọn, dễ làm, dễ phổ cập song lại ẩn chứa tiềm tàng sự sáng tạo, tuân thủ quy tắc của thơ cổ: ý tại ngôn ngoại. Hơn thế nữa, trang thơ luôn khởi đầu bằng sự hướng dẫn công thức làm thể thơ này, như cầm tay chỉ việc, một việc làm tối kỵ với người sáng tác mà vẫn được các tác giả hào hứng chấp nhận.

Là một người luôn trăn trở, khát vọng và hào hứng với sự đổi mới trong văn chương thể thơ mới này ngay lập tức thu hút tôi. Thu hút đầu tiên là theo nguyên tắc của người khai mở ra thể thơ đặt ra mỗi bài thơ chỉ có 6 câu, chia làm ba đoạn mà đã hoàn chỉnh một cảm nhận, một sự giải bày hoặc một câu chuyện; nguyên tắc này tưởng như sẽ bó khuôn, ép vần, ép ý song tìm hiểu kỹ mới thấy nó rất tự do sáng tạo, tránh được cả chuyện ôm đồm nội dung, ôm đồm chữ nghĩa. Thu hút thứ hai là công thức, kết cấu bắt buộc của thể thơ: Đoạn 1 chỉ có 1 câu tối đa 11 chữ, đồng thời nó cũng là tên của bài thơ. Đây là việc khó, bởi tác giả buộc phải tìm ra tít đề và cũng là đoạn 1 của bài thơ phải giới thiệu được nội dung bài thơ ngay từ ban đầu, khiến cho tác giả phải tập trung đào sâu vào những điều cần thổ lộ, tạo ra ấn tượng cho người đọc có cùng chung tâm trạng, tránh được sự trùng lặp với những bài thơ có cùng chung chủ đề, cùng liên quan đến nội dung. Đoạn hai chỉ có hai câu, mỗi câu tối đa 12 chữ song phải nói rõ nội dung cần chuyển tải, dẫn dắt, khơi mở, để đoạn ba gồm 3 câu, mỗi câu tối đa 13 chữ có được cái kết, tinh lọc, bất ngờ, làm thành một bài thơ đa nghĩa, ấn tượng. Thu hút thứ ba là thể thơ này được nhiều tác giả và người yêu thơ hưởng ứng, cổ vũ. Thu hút thứ ba là Ban Biên tập liên tục sơ kết, tọa đàm, động viên, mổ xẻ, tìm ra cái hay, cái không hay để từng bước, từng bước đưa thơ 1-2-3 vào đời sống thơ ca.

Và tôi đã thử làm thơ 1-2-3.

Nhà văn Đoàn Hữu Nam tham luận tại Hội thảo Thơ 1,2,3

Khi chùm thơ thứ nhất của tôi đăng trên Trang vanhocsaigon. com lập tức nhận được phản hồi, phân tích của một nhà nghiên cứu văn học cũng đăng số vanhocsaigon.com. Xin được giới thiệu bài viết đó:

Bài thơ của Đoàn Hữu Nam:

Anh đến tìm em ngày mưa dầm gió bấc

Gặp em đang cố xóa dấu chân từng nhẵn cổng nhẵn hè Xóa tiếng từ quy khắc khoải...

Lòng anh là khúc củi tươi
Em lạnh lùng ném vào bếp lửa
Khúc củi không đau sao mắt em cay. Lời bình:

Sự thủy chung và tấm lòng vị tha cao vời từ nhân vật “anh” nghe sao là lạ mà thấm thía. Mưa dầm gió bấc có là gì khi lòng anh đã hướng về em “anh đến tìm em ngày mưa dầm gió bấc”. Mọi sự khó khăn cản trở đến từ thiên nhiên anh đã đạp bằng, nhưng thật trớ trêu “gặp em đang cố xóa dấu chân từng nhẵn cổng nhẵn hè/ xóa tiếng từ quy khắc khoải...”. Điều đó chứng tỏ nhân vật “em” đang cố tình lảng tránh nhân vật “anh”? Dấu chân “từng nhẵn cổng nhẵn hè” thì có thể xóa được chứ “tiếng chim từ quy khắc khoải” thì làm sao “em” có thể xóa được hỡi “em”? Lời thơ mang dáng vẻ chất vấn và ẩn chứa sắc màu đau khổ. Là bởi, “tiếng từ quy khắc khoải” đã như là tiếng lòng “anh”, nó ngấm vào tâm can mất rồi, nó dẫn “anh” đến với “em”, bất kể trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt như nào! “Yêu nhau mấy núi cũng trèo/ Mấy sông cũng lội mấy đèo cũng qua” (Ca dao) nữa là “mưa dầm gió bấc”? Tại sao “em” lại cố tình xóa đi những ngày tháng êm đềm, tiếng lòng chúng ta đã theo nhau? Trước đây đã khắc khoải giờ thì càng thêm khắc khoải. Ý thơ chông chênh nhưng không hề để lộ sự đổ vỡ, suy sụp dẫu đang sùm sụp những đau buồn. Do đó, ý thơ vẫn lanh lảnh cất lên lời tâm tình “lòng anh là khúc củi tươi” sao “em lạnh lùng ném vào bếp lửa”? Tự “em” đang cố tình quên hay “em” đang có một uẩn khúc chi đó khó nói ra? Câu cuối vỡ òa mọi nhẽ “khúc củi không đau sao mắt em cay?” Cuối cùng “mắt em cay” là do đâu, do “khúc củi tươi” tạo khói hay do tự trong lòng “em” òa khóc? Cái khéo léo câu chữ là nằm ở chỗ này.

Người con trai đã chấp nhận tất cả trên tinh thần vị tha và tôn trọng. Một sự chấp nhận có phần thiệt thòi “lòng anh là khúc củi tươi”. Củi tươi là củi vừa bị đốn hạ, chưa có giá trị nấu nướng tạo lửa. Bởi thế, nhân vật “anh” cảm thán như vậy khi đã lờ mờ đoán ra tất cả chăng? Một khi “em” đã cố tình xóa đi “dấu chân từng nhẵn cổng nhẵn hè” (là dấu tích cho sự kiên nhẫn đeo đuổi “em”), rồi “em” đang tâm muốn xóa cả “tiếng từ quy khắc khoải” thì còn gì để mà mong ước nữa? Nên hình ảnh “lòng anh là khúc củi tươi” buông ra lúc ấy như một tiếng thở dài đầy ngậm ngùi chua chát. Nó như là tiếng nói chấp nhận sự thật trong đau khổ, một sự đau khổ đang được kìm nén đến vô cùng. Nhưng, lại vẫn nhưng, trong khi trước đó “em lạnh lùng ném (khúc củi tươi) vào bếp lửa” mà “khúc củi không đau sao mắt em cay” là sao vậy hả “em”? Trong vùi dập, tình người trỗi dậy hay em đang phải làm theo một điều gì đó bên ngoài tâm can mình? Một bài thơ như cố xổ tung ra những mâu thuẫn chằng chéo trong mối quan hệ luyến ái nam nữ rất thú vị. Đọc lên có vị cay chua và sự nhùng nhằng chất vấn âu cũng là muốn để cho tâm can và cái đẹp nhân văn hiển lộ. Cho nên có thể nói sự chất vấn ấy còn ẩn chứa cả những hy vọng. Hy vọng chắp nối khi bừng ngộ. Lời thơ gợi tả, ý thơ chứa đựng những mâu thuẫn dồn ứ nhưng vẫn chấp chới hy vọng để chia sẻ và thấu hiểu. Quý thay!...

Tôi đến với thơ 1-2-3 từ đó. Sau này khi gặp Nhà thơ Phan Hoàng, được biết anh khởi nguyên thể thơ này cũng từ sự đam mê và sự tình cờ. Vốn là một thi sĩ đau đáu với tìm tòi, sáng tạo, năm 2018, sau chuyến tham quan nước Nga vĩ đại và đất nước Quatar, nhà thơ đã nảy sinh ra thể thơ độc đáo “không giống đâu” này và liền nhận được sự ủng hộ cộng tác của rất nhiều tác giả và người yêu thơ trên mọi miền của đất nước. Cho đến nay theo thống kê của Tiến sĩ Nguyễn Minh Ca – Trường Đại học Tây Đô ở Cần Thơ, thể thơ 1-2-3 đã có gần 1.000 người sáng tác, đang thu hút nhiều cây viết chuyên nghiệp và nghiệp dư. Thơ 1-2-3 cũng đã được dịch ra gần 20 thứ tiếng và đăng tải trên các tạp chí văn học nước ngoài, được đề cập tới trong nhiều cuộc hội thảo văn học quốc tế tổ chức trong nước lẫn ngoài nước.

Và nữa, tôi được biết, theo nhà nghiên cứu văn học, nhà thơ Bình Địa Mộc: “Ở nước ta mãi đến năm 1932 mới xuất hiện bài “Tình già” của Phan Khôi, khởi nguồn của phong trào thơ mới gây nhiều tranh cãi trong giới thi nhân. Bởi sự giao thoa giữa tác giả – tác phẩm – bạn đọc không chung đường, không thống nhất ý kiến khiến độc giả hoang mang, lo lắng. Khiến các nhà thơ hoài nghi cái mới, họ liên tục giằng co giữa thơ mới – thơ cũ. Thơ mới tạo cảm giác thích thú về sự trẻ trung, hấp dẫn. Góc độ nào đó nó đã kích thích trí tò mò muốn khám phá, trải nghiệm ngay tức khắc của người cầm bút lẫn công chúng thưởng thức... Trong bối cảnh các dòng thơ cũ như đường luật, tứ tuyệt, ngũ ngôn, lục bát, song thất lục bát ngày càng già nua tuổi tác đã vô tình thu hẹp biên độ sáng tạo do thành trì niêm luật, vần vận, câu cú quá ư chặt chẽ từ ngàn xưa không dễ gì phá vỡ. Tám mươi sáu năm sau (1932 – 2018) kể từ ngày bài thơ “Tình già” của Phan Khôi chào đời, thi đàn Việt Nam may mắn xuất hiện một thể loại thơ hoàn toàn mới, có tên gọi bằng số khá ấn tượng: Thơ 1-2- 3, với sức cộng hưởng, lan tỏa mạnh mẽ đáng kinh ngạc... Cái mới có thể hay hoặc dở, có thể đúng hoặc sai song nó hợp lý và tồn tại như thế nào xin phép nhường lời cho vị thần thời gian thẩm định. Tuy nhiên trong hoàn cảnh đất nước đang vươn mình tiến vào kỷ nguyên mới, hy vọng thể thơ 1-2-3 sẽ đồng hành cũng bạn đọc”.

Có lẽ tôi không còn gì để nói thêm nữa...

Quay lạiXem tin nổi bật

Mời bạn cho ý kiến, quan điểm...

Xem nhiều nhất

Cùng chuyên mục

vài giây trước

Văn nghệ Lào Cai

Trang thông tin điện tử

Giấy phép: 28/GP-TTĐT do Sở Thông tin và Truyền thông cấp ngày 15/01/2024

Chịu trách nhiệm Website:

Nguyễn Thành Long - Phó Chủ tịch Hội VHNT Lào Cai

Địa chỉ:

581, đường Hoàng Liên, thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai

0214 384 4820

vannghelaocai@gmail.com

tapchiphansipanglc@gmail.com

Hòm thư góp ý