Tết Đoan Ngọ

Ngày bé, tôi chỉ biết ngày 5 tháng 5 là ngày giết sâu bọ. Đó là ngày mà có thể không phải đi học nhưng Mẹ gọi dậy rất sớm để ăn cơm rượu nếp, mận chua, vải tu hú, tắm nước lá. Mẹ bảo làm thế để giết sâu bọ, da dẻ mịn màng, không bị mụn nhọt, rôm xảy. Sau khi làm đủ những việc đó mới được ăn sáng. Có đứa trẻ nào lại đi tìm hiểu vì sao phải làm thế đâu, mãi sau này, học hành, nghiên cứu mới biết rằng tết Đoan ngọ là lúc dương khí mạnh nhất (nên còn gọi là Đoan Dương), đây cũng là thời điểm tiết thời chuẩn bị dịch chuyển sang mùa mưa nên sâu bọ, dịch bệnh nhiều. Vì thế, người xưa quan niệm vào ngày này, phải ăn những thứ có tính dương để có sức mạnh tiêu trừ sâu bọ, dịch bệnh và tắm nước lá để cơ thể được tiêu trừ sâu bọ, dịch bệnh. Chậu nước lá, bát cơm nếp quả mận mẹ đưa cho mỗi sáng ngày mùng 5 tháng Năm không chỉ là những nghi thức trong suốt những năm tháng tuổi thơ mà còn là tình cảm gia đình, là suối nguồn yêu thương tưới tắm, nuôi lớn cho tâm hồn, để rồi mỗi mùa tết Đoan Ngọ dù có ở nơi đâu cũng nhớ về hương vị của cơm rượu, của mận chín, nhớ về Mẹ, nhớ về gia đình.

Mâm lễ trong ngày Tết Đoan ngọ (Ảnh sưu tầm)

Ngày bé, tôi chỉ biết ngày 5 tháng 5 là ngày giết sâu bọ. Đó là ngày mà có thể không phải đi học nhưng Mẹ gọi dậy rất sớm để ăn cơm rượu nếp, mận chua, vải tu hú, tắm nước lá. Mẹ bảo làm thế để giết sâu bọ, da dẻ mịn màng, không bị mụn nhọt, rôm xảy. Sau khi làm đủ những việc đó mới được ăn sáng. Có đứa trẻ nào lại đi tìm hiểu vì sao phải làm thế đâu, mãi sau này, học hành, nghiên cứu mới biết rằng tết Đoan ngọ là lúc dương khí mạnh nhất (nên còn gọi là Đoan Dương), đây cũng là thời điểm tiết thời chuẩn bị dịch chuyển sang mùa mưa nên sâu bọ, dịch bệnh nhiều. Vì thế, người xưa quan niệm vào ngày này, phải ăn những thứ có tính dương để có sức mạnh tiêu trừ sâu bọ, dịch bệnh và tắm nước lá để cơ thể được tiêu trừ sâu bọ, dịch bệnh. Chậu nước lá, bát cơm nếp quả mận mẹ đưa cho mỗi sáng ngày mùng 5 tháng Năm không chỉ là những nghi thức trong suốt những năm tháng tuổi thơ mà còn là tình cảm gia đình, là suối nguồn yêu thương tưới tắm, nuôi lớn cho tâm hồn, để rồi mỗi mùa tết Đoan Ngọ dù có ở nơi đâu cũng nhớ về hương vị của cơm rượu, của mận chín, nhớ về Mẹ, nhớ về gia đình.

Lớn lên, rời nhà đi học, những ngày “giết sâu bọ”, không còn có ai nhắn nhắc ăn quả và tắm lá mà chỉ có những ngày ôn thi cuối kì trong căng thẳng và cái nóng như thiêu như đốt trong căn phòng trọ chật hẹp. Mùa tết Đoan ngọ năm cuối Đại học, sáng sớm, bác chủ nhà quét vôi cho một loạt cây cối trong sân và vườn, không ngớt than rằng cây xoài mấy năm nay ra ít quả. Hai đứa trong xóm trọ, một trèo phắt lên cành, một cầm dao đập vào thân cây để khảo rằng sao mùa này không ra quả, đồng thời “dọa” rằng nếu mùa sau không ra nữa sẽ chặt bỏ. Mọi người gọi là tục khảo cây. Cũng không rõ năm sau, cây xoài đó liệu có ra quả nhiều hơn không, nhưng với một đứa lớn lên ở thành thị thì thực hành văn hóa mang đậm tính chất nông nghiệp này quả là mới lạ. Ồ! Thì ra, tết Đoan ngọ không phải chỉ là giết sâu bọ như xưa nay đã biết mà còn phong phú đến thế. Văn hóa luôn mang trong mình những điều hấp dẫn và thú vị.

Tết đoan ngọ còn là những buổi trưa, cả nhà sẽ cùng ăn một bữa thịt vịt. Bố bảo vịt tháng Năm ăn lúa chiêm sót lại trên đồng nên béo và ngon nhất. Giờ đây, khi đã đi qua bao mùa “giết sâu bọ” đã biết rằng ở những vùng trồng lúa nước 2 vụ, đây còn là thời điểm vụ chiêm đã gặt xong, người ta tổ chức ăn mừng một vụ lúa bội thu. Và vào ngày khí dương lên cao, ăn thịt vịt – một món thuộc về tính âm sẽ giúp cân bằng âm dương. Ẩm thực của dân tộc không chỉ để nuôi dưỡng cơ thể mà còn là triết lý cân bằng âm – dương, mang theo những giá trị văn hóa sâu sắc.

Phiên chợ tết Đoan Ngọ rực rỡ sắc màu. Đúng là muốn biết văn hóa của một vùng không gì bằng đến với chợ của vùng ấy, nhất là vào những ngày lễ, tết. Từ hai bên vỉa hè gần chợ, đến cổng chợ, đâu đâu cũng là cơm rượu nếp, có đủ cả nếp trắng, nếp cẩm, bánh tro, vải thiều, mậm tam hoa, hoa sen, hoa hồng, hoa cúc. Phong vị ấm cúng, ngọt ngào của Tết Đoan Ngọ tràn ngập cả khu chợ. Nhìn dòng người ra - vào, ngược - xuôi, nói cười xôn xao như thấy dòng chảy của văn hóa, của tập tục cha ông âm thầm như mạch nguồn theo mãi cùng thời gian.

Sáng ngày tết Đoan Ngọ, vấn vương khắp nhà là dịu ngọt hoa cau. Đưa miếng cơm rượu nếp vào miệng, nhai thật chậm, thật kĩ, thấy cái mềm, dẻo, vị ngọt ngọt cay cay phả ra. Thoảng mùi thơm của cơm đã lên men là hương vị của nồng ấm, của tình thân. Cuối chiều, nấu nồi canh măng vịt như để mang cả quá khứ tuổi thơ trở về và những câu chuyện năm nảo năm nao lại được kể trong bữa cơm tối.

Làn gió từ sông Hồng thổi lên mát rượi, xua đi cái oi ả của những ngày nắng, mưa bất chợt. Vài tia chớp xẹt ngang qua bầu trời giữa màn đêm đen. Cô con gái bảo: có lẽ trời sắp mưa mẹ ạ! Vừa lái xe, vừa nói với con: cần có một cơn mưa xối xả mới xua tan được bầu không khí oi ả như ngày vừa qua con ạ!

Dư vị của tết Đoan Ngọ không chỉ là mận, là cơm rượu, là nước lá thơm mà còn gợi nhắc về sự hài hòa âm dương, về cái gọi là biết đủ, là dòng chảy văn hóa đang âm thầm trong mỗi ngôi nhà, là chầm chập để lắng nghe hơi thở của thời gian, sự chuyển mình của đất trời để thuận hòa hơn của tự nhiên và thuận hòa với chính mình, để viết nên những kí ức của tình thân, để thêm thân thuộc và gắn bó với quê hương, đất nước.