"Người lính thời bình" trong văn học

Phóng viên: Xin chào Nhà văn Đoàn Hữu Nam. Tôi được biết từ ngày nghỉ hưu, ông có nhiều thời gian hơn để tập trung vào công việc viết lách – niềm đam mê lớn trong cuộc đời và ông đã gặt hái được khá nhiều thành công. Người đọc chắc chắn mong chờ những tác phẩm mới mẻ, độc đáo từ ông trong thời gian tới. Chúc ông luôn giữ vững ngọn lửa đam mê và sức khỏe dồi dào để tiếp tục cống hiến.

Nhà văn Đoàn Hữu Nam: Xin cảm ơn anh, cảm ơn những độc giả yêu quý tôi, tôi xin gắng làm những gì có thể cho văn chương!

Phóng viên: Nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam, Tạp chí Phansipăng mong muốn được phỏng vấn ông về đề tài “Người lính thời bình” trong văn học. Với sự trải nghiệm và chiều sâu trong sáng tác của ông, đây chắc chắn sẽ là một cuộc trò chuyện ý nghĩa và giá trị.

Nhà văn Đoàn Hữu Nam: Thú vị đây, chúng ta sẽ nói về một đề tài lớn, rất lớn. Nói “Người lính thời bình” là nói về những người lính trên đất nước ta hiện nay vừa đúng vừa không đúng. Đúng bởi kể từ sau chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc, đất nước ta đã và đang làm bạn với các nước trên thế giới, nước ta có điều kiện để dồn tâm dồn sức dồn lực vào công cuộc xây dựng và phát triển. Không đúng bởi với vị trí địa lý, với lợi thế tài nguyên khoáng sản cùng rất nhiều yếu tố khác đất nước ta không năm nào không bị thiên tai rình rập, tàn phá; chưa bao giờ kẻ thù của dân tộc nguôi ý đồ xâm lược, cướp phá; bọn chống phá đất nước cùng những tệ nạn xã hội luôn là hiểm họa phá vỡ cuộc sống yên bình, trọn vẹn của chúng ta. Trong hoàn cảnh như vậy nên những người lính của đất nước vừa được sống trong hoàn cảnh đất nước bình yên vừa luôn trong tâm thế sẵn sàng chiến đấu bảo vệ những thành quả mà cha ông đổ biết bao xương máu mới giành được. Vậy cho nên nói về “Người lính thời bình” theo tôi nên nói là: “Người lính hôm nay”. Văn chương bao giờ cũng khởi nguồn và đọng lại trong lòng người là từ cuộc sống, vì cuộc sống nên nói, viết về người lính hôm nay là phải hiểu rõ và đưa vấn đề lớn lao này vào trang viết. Văn chương hiện nay của chúng ta đã và đang cập được vấn đề này. Đây là điều đáng mừng, bởi nguyên cái chủ đề về người lính đã hấp dẫn và lý thú với bất cứ ai quan tâm tới lịch sử dựng nước và giữ nước. Đề tài “Người lính hôm nay” lại càng hấp dẫn, bởi trước tiên người lính là một con người, một công dân tiêu biểu. Đã là con người, là công dân tiêu biểu thì luôn hội tụ sự hoàn thiện về sức khỏe, về tâm lý, về học tập, về khát vọng vươn lên, và cả những ái ố hỉ nộ mà con người dễ vấp phải nữa. Song những con người ấy, công dân tiêu biểu ấy còn phải chấp nhận nhiều thiếu thốn, thiệt thòi, phải vượt lên chính mình để gánh vác trách nhiệm lớn lao trước đất nước, trước nhân dân, nguyên những yếu tố này đã là đề tài, là “mỏ vàng” để cho bất kỳ nhà văn nào đam mê viết về họ.

Phóng viên: Theo ông, văn học hiện đại Việt Nam nói chung, văn học Lào Cai nói riêng đã khắc họa hình ảnh người lính hôm nay như thế nào?

Nhà văn Đoàn Hữu Nam: Thực tế viết về người lính hôm qua, hôm nay là một vấn đề rất khó. Khó bởi trong quan niệm của nhiều người trong xã hội người lính hôm nay không chiếm vị trí trung tâm cho nên lực lượng nhà văn viết về đề tài này đang mỏng dần, ít nhà văn tâm huyết. Khó bởi những sáng tác về đề tài người lính hiện nay của các nhà văn đang bị chìm khuất trong muôn vàn sự phức tạp của đời thường. Song trong công cuộc đổi mới của đất nước, sự phát triển toàn diện trong đó có lĩnh vực tinh thần ngày càng được Đảng, Nhà nước và nhân dân quan tâm, đầu tư thì việc sáng tác ra các tác phẩm văn học về đề tài người lính càng được trân trọng động viên, khuyến khích. Khi người lính còn giữ vai trò nòng cốt trong giữ gìn, xây dựng đất nước thì các văn nghệ sỹ của đất nước còn phải có trách nhiệm xây dựng hình tượng những con người gánh vác nặng nề và vinh quang này.

Còn đối với Lào Cai! Tỉnh ta có gần 184 km đường biên giới tiếp giáp với tỉnh Vân Nam - Trung Quốc. Trong suốt chiều dài lịch sử, để có được sự tôn trọng chủ quyền lãnh thổ, cùng nhau xây dựng gìn giữ biên giới hòa bình, hữu nghị chúng ta đã phải trải qua bao phen binh lửa, biết bao máu đổ đầu rơi mới xác lập được dải đường biên rõ ràng, mang tính pháp lý quốc tế như hiện nay. Dải biên cương Lào Cai hùng vĩ thấm máu cha ông nay được trao lại cho thế hệ chúng ta. Giữ cho biên giới được bình yên, bảo đảm được chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ, góp phần đột phá trong phát triển kinh tế là nhiệm vụ, mong ước, là khát khao, là niềm tin của đất nước vào những con người đang ngày đêm canh giữ, sinh sống trên mảnh đất này, trong đó có trách nhiệm nặng nề của những người lính, đặc biệt là những người lính biên phòng. Viết về những hy sinh gian khổ của họ trong cuộc sống hôm nay là ước mong, là khát vọng trả nghĩa của tất cả những người sáng tạo văn học nghệ thuật của đất nước trong đó có lực lượng sáng tác văn thơ Lào Cai. Chúng ta đã và đang làm được điều này. Đó là của những cây bút đã từng, kinh qua chiến trận như Trịnh Bảng, Nguyễn Xuân Mẫn, Công Thế, Nguyễn Lương Bằng, Nguyễn Trọng Mạch, Huy Thức, Hồ Xuân Đoan, Đỗ Ngọc Ngân, Nguyễn Học, Nguyễn Đức Thuân… bền bỉ tiếp nối những trang viết về người lính, viết về chính mình. Đó là những tác giả xuất phát từ nhiều ngành nghề khác nhau song gặp nhau ở điểm chung là trân trọng và say mê với đề tài người lính, với đề tài bảo vệ biên cương như: Mã A Lềnh, Đoàn Hữu Nam, Quốc Hồng, Xuân Phượng, Pờ Sảo Mìn, Mai Mơ, Mai Ngọc… Những tác phẩm của họ đã dụng công trong khai thác về những người lính đang gìn giữ từng tấc đất nơi biên cương của Tổ Quốc và những tâm tư, nguyện vọng của người lính hôm nay.

Phóng viên: Thưa nhà văn, với tiểu thuyết “Thổ phỉ” khai thác sâu về cuộc chiến chống phỉ ở vùng biên giới phía Bắc, phản ánh chân thực cuộc sống và chiến đấu của người lính trong giai đoạn lịch sử đầy biến động, tiểu thuyết “Trên đỉnh đèo giông bão” nằm trong mạch đề tài về lịch sử đất và người vùng biên ải Lào Cai, đến tiểu thuyết “Dốc người” khắc họa hình ảnh người lính và mối quan hệ gắn bó với nhân dân địa phương, phản ánh cuộc sống của người lính trong những hoàn cảnh mới. Vậy ông có thể chia sẻ thêm về những cảm hứng sáng tác của mình liên quan đến người lính hôm nay?

Nhà văn Đoàn Hữu Nam: Quả là câu hỏi của anh khá hóc búa. Thực ra, mỗi nhà văn đều có cách thể hiện riêng. Cùng một vấn đề đưa ra song mỗi tác phẩm của mỗi tác giả đều mang theo cách nhìn nhận, thông điệp tư tưởng cần chuyển tải, ý đồ sáng tạo bộc lộ khác nhau, đó mới là văn chương. Cùng viết về một vùng đất, một đơn vị, hoặc một con người, song viết về lịch sử khác với viết về hiện tại. Viết về lịch sử có độ lùi để chiêm nghiệm rõ đúng rõ sai, song thường rất thiếu hụt cả kiến thức lịch sử lẫn kiến thức đời sống. Bám sát vào lịch sử thì dễ mắc phải: “biết rồi, khổ lắm, nói mãi”. Không bám vào lịch sử thì dễ trật hướng, khó được thuận chiều. Vậy nên, để có được tác phẩm phản ánh về lịch sử ngoài nắm vững lịch sử, nương theo lịch sử nhà văn phải có kiến thức sâu, rộng về đời sống thời mình viết, vấn đề mình viết, dũng cảm, sáng tạo trong cách thể hiện của mình. Viết về lịch sử khó vậy song viết đời sống người lính hôm nay còn khó hơn nhiều. Chúng ta đã có những tác phẩm viết về những thành quả của những người lính áo xanh đã làm cho bản, cho dân, cho cả miền biên giới; cảm nhận, suy ngẫm cùng những người dân các dân tộc bền bỉ bám đất, bám bản, kiên cường bảo vệ mình, bảo vệ biên giới quê hương. Song như thế chưa đủ, chúng ta cần có những tác phẩm lớn, có tính khát quát và thiết thực, hiệu quả, nêu bật được sức mạnh của quân đội, của thế trận lòng dân, khẳng định được vị thế của anh bộ đội Cụ Hồ trong thời đại mới. Để có được ước nguyện này cần rất nhiều sự nỗ lực của mỗi nhà văn và sự giúp đỡ của cộng đồng, đặc biệt là của những người lính.

Phóng viên: Cảm ơn nhà văn Đoàn Hữu Nam đã dành thời gian quý báu để chia sẻ những kinh nghiệm và góc nhìn sâu sắc của mình. Những lời chia sẻ của ông không chỉ mang tính thực tiễn mà còn truyền cảm hứng lớn lao cho tất cả chúng tôi. Chúng tôi rất trân trọng sự nhiệt huyết và tâm huyết mà ông đã dành cho buổi trò chuyện này. Hy vọng sẽ còn được lắng nghe thêm nhiều câu chuyện và bài học từ ông trong tương lai. Chúc ông luôn mạnh khỏe và thành công trong sự nghiệp sáng tác!

Nhà văn Đoàn Hữu Nam: Xin cảm ơn anh, cảm ơn Ban Biên tập tạp chí.

Thực hiện: THÀNH ÂN