Mưu sinh trên cánh đồng đá Trịnh Tường

Nhọc nhằn nhặt củi giữa dòng sông đá

Những ai đã từng đi qua cánh đồng Nà Lặc, Tùng Chỉn 2, xã Trịnh Tường, huyện Bát Xát hôm nay đều không khỏi bất ngờ, thậm chí bàng hoàng trước sự thay đổi quá lớn của vùng đất này. Cả một cánh đồng lúa xanh mướt hôm nào giờ đây không còn nữa mà trở thành một dòng sông đá mênh mông. Sau trận lũ dữ do ảnh hưởng của cơn bão số 3 vào ngày 9 -10/9/2024, cả thung lũng bị đất đá vùi lấp, trong đó gần 60 ha lúa mất trắng.

Mới đầu khi cơn lũ vừa đi qua, đất cát vẫn còn bao phủ cả cánh đồng, nhưng sau những trận mưa thì đất cát trôi đi, còn trơ ra là cả một cánh đồng đá trắng phau. Thật xót xa khi nhìn những ngôi nhà bên dòng suối thơ mộng tan hoang sau trận lũ dữ, chỉ còn lại là những bức tường đổ nát. Có ngôi nhà thậm chí gần như biến mất hoàn toàn, chỉ trơ lại một chiếc cọc bê tông.

8 tháng đã qua kể từ khi xảy ra trận lũ dữ, nhưng sau mỗi trận mưa, dòng nước suối từ thượng nguồn đổ về vẫn đục ngầu, gợi lại những ký ức kinh hoàng. Và người ta cũng không thể nào quên được, chính tại thung lũng này, ngày 10/8/2008 trận lũ quét tràn qua đã xóa sổ cả một ngôi làng, cuốn trôi 20 nóc nhà, cướp đi sinh mạng 19 người dân thôn Tùng Chỉn. 10 năm sau, ngày 26/8/2017, trận lũ dữ lại tràn qua, khiến 1 người mất tích, cuốn trôi nhiều tài sản, hoa màu của nhân dân các thôn Tùng Chỉn, San Hồ, Nà Lặc, Phố Mới 2. Những năm sau đó, cứ mùa mưa là nước lũ từ thượng nguồn đổ về cuồn cuộn, cuốn theo cây cối, đất đá, gây nhiều thiệt hại cho Nhân dân.

Tháng 4, nắng gắt như đổ lửa xuống thung lũng đá trắng Trịnh Tường, khiến người ta có cảm giác như hoa mắt, choáng váng giữa một hoang mạc đá mênh mông. Giữa cánh đồng đá trắng, ông Sùng A Dếnh, 55 tuổi, cùng vợ là bà Vùi Thị Sông vẫn đang mải miết lần theo khe đá, lật những tảng đá, rút từng thanh củi còn mắc lại sau trận lũ năm trước. Những gốc cây lớn bị cuốn theo dòng lũ, bị va đập vào đất đá tróc hết vỏ, dập nát, vỡ thành từng mảnh. Lần theo dòng sông đá cả một ngày, ông Dếnh nhặt được một đống củi to, rồi bó thành từng bó gùi về nhà.

Lau những giọt mồ hôi nhễ nhại trên gương mặt sạm đen vì nắng, ông Dếnh bảo ông sinh ra ở vùng đất này, từng chứng kiến nhiều trận lũ lớn, nhưng trận lũ vào tháng 9/2024 là khủng khiếp nhất. Minh chứng là cả thung lũng ruộng bậc thang đã biến thành thung lũng đá. Có chỗ, đá vùi lấp sâu 7 - 8 m. Lũ cũng cuốn về đây không biết bao nhiêu cây cổ thụ, gỗ, củi. Sau lũ, bà con ở một số thôn đến đây lấy đá về kè lại hàng rào, sân vườn, xây lại chuồng gia súc. Nhiều người cũng ra đây tìm củi về dự trữ, dùng để nấu cơm, nấu cám, sưởi ấm trong mùa đông hoặc bán cho những người cần củi đun nấu. Lũ trẻ con thì mang trâu ra đây chăn, cho đàn trâu tìm những ngọn cỏ mới mọc xanh trên cánh đồng đá trắng.

Công việc mót củi, chăn trâu ở thung lũng đá Trịnh Tường tưởng như đơn giản nhưng cũng cực nhọc vô cùng. Ở nơi không một bóng cây xanh, người như ông Dếnh phải phơi mình dưới nắng hè, đi tìm từng khúc củi nhỏ bị đất đá vùi lấp, rồi chặt, bổ tốn nhiều công sức. Công việc vất vả, cổ khát khô vì nắng nóng, mỗi bó củi to nặng tới 50 kg gùi ra chợ Trịnh Tường bán cũng chỉ được mấy chục nghìn đồng, nhưng giúp bà con có thêm đồng tiền trang trải cuộc sống. Mỗi ngày, không chỉ ông Dếnh, bà Sông, mà có cả chục người dân mải miết với công việc chăn trâu, nhặt củi giữa dòng sông đá, như nhặt tìm một chút niềm an ủi do dòng lũ bỏ quên lại nơi này.

Ươm màu xanh trở lại

Những ngày tháng Tư, trên dòng sông đá trắng Trịnh Tường, không chỉ có những người mải miết nhặt tìm củi khô, còn có rất nhiều người dân đang nỗ lực ươm màu xanh trở lại cho vùng đất này. Mặc dù sau trận lũ lớn, đất đá đã vùi lấp gần 60 ha ruộng lúa, khiến nhiều hộ dân mất trắng ruộng để sản xuất, nhưng bằng ý chí kiên cường, người dân nơi đây đang nỗ lực hồi xanh từng mảnh ruộng.

Trong khi có những mảnh ruộng không bị ảnh hưởng bởi lũ và đủ nước đã cấy xong, thì vẫn còn những mảnh ruộng khô còn nhiều đất đá cần cải tạo để cấy muộn. Anh Vàng A Chứ, dân tộc Hmông, một người dân thôn Nà Lặc cho biết: Do đất đá vùi lấp quá nhiều, dùng sức người không nổi, nên tôi và một số hộ dân nơi đây đã phải thuê máy xúc cào bỏ đi lớp đất cát, đắp bờ lại để hồi sinh từng mảnh ruộng. Kinh phí để san tạo lại ruộng có khi lên tới vài chục triệu đồng.

Người dân xã Trịnh Tường nỗ lực khôi phục lại những mảnh ruộng bị đất đá vùi lấp sau trận lũ lịch sử tháng 9 năm 2024

Trên mảnh ruộng đang khô hạn của gia đình, bà Lý Thó Phe, người Hà Nhì, thôn San Hồ bảo trong trận lũ vừa qua gia đình bà bị lũ vùi lấp gần hết ruộng, mất khoảng 60 bao thóc, chỉ còn lại 2 mảnh ruộng nhỏ. Mặc dù đã nỗ lực cải tạo lại ruộng, nhưng do đất còn nhiều cát, thời tiết nắng hạn, lúa cấy xuống nhiều khóm bị vàng lá rồi chết vì thiếu nước, phải cấy dặm lại. Dù công việc vất vả, nhưng bà Phe vẫn cố gắng dặm từng khóm lúa với hi vọng ngày mai mưa xuống lúa sẽ lên xanh, vụ mùa mới sẽ đủ thóc gạo ăn.

Trên cánh đồng đá Trịnh Tường những ngày tháng 4, từng nhóm chị em phụ nữ người Hmông đang cùng nhau nhổ mạ, cấy lúa. Em nhỏ mới hơn 1 tuổi ngủ ngon trên lưng mẹ trên mảnh ruộng đầy nắng. Những thanh niên lực điền đang điều khiển trâu hoặc máy cày, máy bừa lật từng tảng đất để cày bừa thật nhuyễn cho cây lúa lên xanh. Đâu đó bên suối Tùng Chỉn, những chiếc máy xúc cần mẫn múc từng gàu đá để san thành mặt ruộng. Tiếng máy nổ giòn giã, tiếng trò chuyện râm ran làm cho bầu không khí thêm khẩn trương.

Trò chuyện với anh Trần Kiều Hưng, Chủ tịch UBND xã Trịnh Tường, anh Hưng bảo sau trận lũ vào tháng 9 năm 2024, diện tích ruộng lúa bị vùi lấp mất 20% tổng diện tích lúa toàn xã, lượng đất đá vùi lấp cánh đồng Nà Lặc quá lớn, nên công tác cải tạo lại ruộng đồng vô cùng khó khăn. Mặc dù đến nay người dân mới được nhận tiền hỗ trợ thiệt hại hoa màu, chưa được nhận tiền hỗ trợ khôi phục, cải tạo lại ruộng, nhưng bà con nơi đây đang chủ động khắc phục khó khăn, hồi sinh đồng lúa, gieo niềm hi vọng vào một cuộc sống ấm no.

Mặc dù mong muốn bà con sớm cải tạo lại một phần diện tích ruộng để cấy lúa, đảm bảo về lương thực, nhưng anh Hưng vẫn trăn trở bởi công sức bà con bỏ ra quá nhiều, mà mỗi mùa lũ đến ruộng đồng lại bị vùi lấp. Bài toán đặt ra cho cấp ủy, chính quyền địa phương là chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp trên cánh đồng đá để thích ứng với thiên tai, giảm thiểu thiệt hại vào mùa mưa lũ, giúp bà con có cuộc sống ấm no hơn.

Sau bao nỗ lực của bà con nơi đây, hôm nay màu xanh đã dần trở lại nơi cánh đồng đá trắng Trịnh Tường. Bên những đống đá cũ do bà con thu dọn từ những mùa lũ đã qua lại có thêm những ụ đá mới của mùa lũ năm trước. Cây lúa, cây ngô mọc lên trên mảnh ruộng khô đầy cát và đá vẫn cố gắng vươn lên, trổ thêm từng chiếc lá xanh. Đó không chỉ là màu xanh của hi vọng, mà còn là màu xanh của sự hồi sinh, của ý chí kiên cường, bền bỉ của người dân vùng lũ Trịnh Tường trong công cuộc khắc phục hậu quả thiên tai và bền bỉ mưu sinh giữa vùng lũ dữ.

T.N