Đôi chân của mẹ

Mẹ cùng ông ngoại trong dòng người tản cư từ vùng chiêm trũng Hà Nam lên đất Tây Bắc hồi kháng chiến chống Pháp. Mẹ không biết đi xe đạp, mà ngày ấy làm gì có xe đạp mà đi. Ông ngoại bảo cái đận tản cư theo chủ trương “tiêu thổ kháng chiến” năm 1946 ấy của trên, mẹ cùng ông ngoại gồng gánh đồ thô, nồi rang rế rách từ dưới xuôi lên trên này, trong gánh đồ thô ấy có cả chiếc cối xay bột làm bánh. Suốt chặng đường mấy trăm cây số mẹ cũng toàn đi bộ.

Trong cuộc hành quân lên Tây Bắc, cha gặp mẹ một chiều Việt Minh nấu nhờ cơm dọc đường. Hòa bình lập lại, cha đến với mẹ sinh cơ, lập nghiệp nơi mảnh đất nghèo Lạng Bạc, cái tên nguyên thủy mà cho đến bây giờ chả có ai lý giải được tại sao nó lại là như vậy, mãi về sau này khi Nhà máy thủy điện Thác Bà hoàn thành thì cái tên Lạng Bạc cũng chả hiểu vì sao tự dưng biến mất mà hình thành nên thị trấn Thác Bà.

Nói là thị trấn cho oai, chứ dân cư lèo tèo, nhà bám dọc theo đường cái và ven sông, cuộc sống chủ yếu sống bằng củ sắn, củ khoai, duy chỉ có một số ít là cán bộ của một số cơ quan của huyện và dân vùng hồ di cư sống “xôi đỗ” trên mảnh đất dọc theo bờ sông Chảy. Nhà tôi cũng như làng tôi ngày ấy nghèo lắm, cả nhà được chia tám mươi cân thóc một vụ, chủ yếu ăn sắn trừ bữa, nồi cơm chủ yếu là sắn cõng thêm vài hạt gạo cho gọi là cơm. Cũng như bao nhà khác ở cái làng quê nghèo khó ấy, mẹ hằng ngày đầu tắt mặt tối ngoài đồng. Mẹ vốn chưa quen với đồng áng như bao lực điền khác, nên công việc chân lấm tay bùn càng ngày càng làm mẹ héo quắt héo quay. Mẹ chả bao giờ được ngủ trưa, anh em chúng tôi cũng vậy, khi cái nắng như đổ lửa của mùa hè mà cả làng chìm trong mệt nhọc sau buổi làm đồng thì mẹ lại bảo các con đi đổ đó lấy cá bống cho mẹ đi bán.

Ảnh: Internet

Ngày ấy con sông Chảy dạt dào tôm cá, hằng ngày cứ tinh mơ là đi đổ đó. Cái bống, con tôm ngày ấy là vật cứu cánh cho bao nhà dọc hai bờ sông Chảy. Còn “cái đó” là vật dụng đánh bắt tôm, cá vô cùng hiệu quả, nó được đan bằng tre hay nứa, cứ chiều tối đặt nó xuống theo dòng nước chảy, hai bên xếp đá tạo dòng để cho tôm ngược dòng nước đi lên và chui vào đó. Sáng hôm sau, sau khi vớt đó lên đổ tôm ra thì lại đặt đó vào dòng nước chảy ấy đánh bắt cá bống. Hằng ngày, mỗi nhà dọc hai bờ sông sáng nào cũng có tôm và trưa thì có cá bống, trung bình mỗi đêm, ngày đánh được đến vài cân tôm và vài cân cá bống. Chả hiểu sao, hay ông trời thương mà cho con sông nhiều tôm cá đến vậy. Nhiều đến nỗi bán chả ai mua nên chủ yếu phải phơi khô để dành. Tôm cá nhiều, ít người mua nhưng trưa nào mẹ cũng cần mẫn theo con đường rải đá cấp phối cắp rổ tôm, rổ bống đi bán. Mà mẹ không bán thì làm gì có tiền, cho dù chỉ vài đồng bạc lẻ cho anh em chúng tôi mua sách, mua bút, quần áo... Có hôm mẹ đi hơn mười cây số, lên tận Cầu Treo mà vẫn không bán được mớ tôm mớ bống, thế là lại phải đem về nhà phơi. Để có thêm tiền trang trải cho bảy miệng ăn, cứ đến thứ Bảy hằng tuần mẹ lại thức trắng làm bánh, làm bún để sáng mai sang chợ Hiên bán. Có hôm cả nhà chờ mẹ về để có vài lạng thịt mỡ xào rau, mà tới tận hai giờ chiều mẹ mới về. Mẹ bảo chợ hôm nay ế quá, mẹ phải quẩy gánh hàng đi bán rong từng nhà bên cây quýt (ấy là cái làng bên kia sông thuộc đất Tuyên Quang). Nhìn đôi dép nhựa vá chằng vá đụp trong cái mủng, hỏi sao mẹ không đi mà đi chân đất, mẹ bảo dép còn để dành đi gần, còn đi xa mẹ quen đi chân đất rồi. Nói thế thôi tôi biết ngay mẹ chả dám đi dép lâu vì sợ hỏng. Gánh nặng mưu sinh đã làm cho đôi chân mẹ càng ngày càng gầy khô, ngón chân cái càng ngày càng choãi ra theo gốc tích của người Giao Chỉ.

Anh em chúng tôi đưa mẹ đi chữa bệnh ở Hà Nội đúng vào hôm trời rét như cắt da cắt thịt, chuẩn bị lên bàn mổ mà mẹ vẫn chân không, tìm trong cái tay nải quần áo mẹ mang theo để tìm đôi tất mà không thấy. Hỏi ra thì mẹ rơm rớm nước mắt: “Các anh các chị có thấy bầm đi tất bao giờ không, bầm không quen”. Tôi chạy vội sang bên kia đường mua được vài đôi tất, nói mãi mẹ mới cho xỏ vào. Nhìn đôi chân mẹ khô, gầy, xương sẩu, mu hai bàn chân mỏng dính nổi lên những đường gân xanh nhằng nhịt, hai bàn chân lạnh cóng, duy chỉ còn những đường gân xanh là nóng. Tôi chợt nhận ra đôi bàn chân lạnh có những đường gân xanh ấy là dòng máu nóng vẫn không ngừng chảy, và dòng máu ấy đã cả đời nâng đỡ, gánh cuộc đời mẹ và chăm bẵm anh em chúng tôi.